Ba tôi vẫn gọi ngày đó là ngày Tiếp thu. Trong đầu óc non nớt của tôi thì không biết tại sao người chỗ tôi lại gọi như vậy. Những ngày đó có ba việc mà tôi nhớ rất rõ.
Đầu tiên là việc Ông Tư Tải, anh ruột của Ông Nội tôi bơi xuồng từ Long Hưng sang thăm sau hơn 30 năm không gặp mặt dù chỉ ở cách nhau chưa tới 10 km. Ông cụt hết hai chân, thoăn thoắt di chuyển trên hai cái ghế cây thấp. Nhà Ông trong căn cứ Long Hưng có 5 nguời con mất trong cuộc chiến. Bản thân Ông cũng trúng mảnh bom đứt hai chân, đựoc đưa ra Bịnh viện Sa Đéc chăm sóc. Gặp lại, Ông khóc và cầm tay Ông Nội tôi và Ông Mười " Mấy đứa bay và gia đình còn sống yên lành, tao mừng. Nhà tao chết gần hết. Hòa bình mà trả giá đắt quá Tăng ơi!" Nghe thật đau xót.
Chuyện thứ hai là cuộc gặp của ông Ba Hạc với Bà Cố tôi, Nghe nói có "Ông Ba tập kết về", cả nhà bên phía ngoại tôi có vẻ lo lắng lắm, chuẩn bị làm gà vịt đãi. Ông là con nuôi của Bà Cốc tôi, con của một người tá điền thân tín ngày trước. Ông đến cùng vợ và hai con trạc 6-7 tuổi, nghe nói từ ga xe lửa đi thẳng về. Cả nhà ăn mặc có vẻ tềnh toàng. Ông lôi trong ba lô ra mấy phong kẹo chia cho mọi ngừời. Cả nhà ăn ưống có vẻ ngon miệng có lẽ do đường xa đói bụng (?). Ăn xong, Bà tôi hỏi nấy đứa con của Ông Ba ăn có ngon không? Cậu con trai tên Nam láu táu trả lời "Gì cũng tuyệt, chỉ trái dấy chát quá!" Cậu chỉ cái vỏ vú sữa trên bàn. Nó đã bị cậu dùng muỗng khéo léo cạo còn cái vỏ mỏng dính như tờ giấy. Ông cầm một gói giấy to, có vẻ nặng đưa riêng cho mẹ tôi dưới bếp và nói "Ngoài đấy tốt nhất là chén Bát Tràng. Nghe trong này sống khổ sở, tao tính mua cho Ngoại, ai dè trong này chén kiểu đẹp quá trời, hơn cả gốm Trung Quốc. Thôi, lỡ mua rồi. Bây coi ai nghèo nghèo thì cho giùm tao. Không lẽ đập bỏ mậy?" Tôi thấy tội nghiệp cho ông. Đúng là chén gì xấu quá trời! Còn thua cái chén mẻ Bà Cốc cho con miu ăn!
Làng tôi ở cũng có bộ đội về tiếp thu, họ đi cả hàng dài làm bọn con nít chúng tôi ham lắm, chạy theo coi súng ống các loại. Lúc đó tụi tui cứ thắc mắc : Mấy chú bộ đội nghe nói trong căn cứ ra mà quần áo mới tinh tươm, Không lẽ trong đó có cả xưởng may? Rồi có vài chú bộ đội xin nghỉ trong nhà tôi, sân nhà Bà Cố thì cũng có hơn chục ngườii đóng trú, Các chú cũng rất kỹ luật, cư xử đúng mực. Rồi các chú rút đi, ba tôi chưa hết mừng đã tức tối vì ...hơn 20 ống tiêm 20cc thủy tinh của Mỹ mua để dành hành nghề phòng mạch, cất trong cái lư trên bàn thờ đã biến mất, chỉ còn sót lại một chút tàn thuốc lá. Nhà tôi thì không ai hút thuốc cả.
Sau này không còn ai nói từ Tiếp thu như Ba tôi. Lúc đó thì tôi nghĩ rằng, tiếp thu là hết chết, hết bị thương. Tôi sẽ dạy "thằng" Nam, "con" Bắc ăn vú sữa đúng cách và mấy chú bộ đội có đóng quân trong nhà thì phải để ý một chút mới được. Không thì Ba tôi lại chửi tôi dzô diên như lần Tiếp thu đó.
Sau đó thì tôi nghĩ rằng, Ông Tư tôi chưa tiếp thu được lý do người ta oánh nhau làm dân mình chết nhiều, bị thương gần hết cả nhà như vậy. "Thằng" Nam, "con" Bắc thì chưa đủ thời gian để tiếp thu đúng cách ăn vú sữa của ngừoi Nam. Và mấy chú bộ đội nếu có đóng quân trong nhà dân thì chưa tiếp thu, thực hiện đúng quân kỷ, không tơ hào cái gì của dân để đi dân quý, ở dân thương. Thiệt tình!
Hôm nay, 16/4/2015 trong hội nghị sơ kết đề án bệnh viện vệ tinh, Chị Tiến đã hăm các bệnh viện về tình trạng ế ẩm không có bệnh nhân có thể xảy ra trong thời gian tới nếu không thay đổi cơ sở vật chất và thái độ phục vụ. Trong phát biểu này có quá nhiều điều phải bàn
Điều đầu tiên, chẳng lẽ ngành y tế đang mong mỏi có nhiều bệnh nhân để "phục vụ"? Chuyện này giống như các trại hòm, cơ sở mai táng mong có nhiều người chết để có việc làm à? Với tư duy đó, vai trò chăm sóc ban đầu (primary care) của y tế đã bị truất phế ở cả 2 góc độ: không tạo đủ độ tin để bệnh nhân ở lại y tế cơ sở mà phải đổ dồn vào bệnh viện và quan trọng hơn, ngành y tế ít phân bổ nguồn lực cho y tế tuyến dưới. Từ đó, những vấn đề sức khỏe đơn giản cũng phải cần tới các bệnh viện tuyến cao. Thực trạng tình trạng quá tải hiện nay đang phản ánh rõ điều đó, thiết nghĩ cũng không cần phải có số liệu chứng minh vì nó quá rõ ràng.
Điều thứ hai, nhiệm vụ chức năng của bệnh viện đang lệch trọng tâm chăm sóc vì chạy theo chỉ tiêu và lợi nhuận. Thay vì tập trung vào chăm sóc nội trú và nghiên cứu, đào tạo, hỗ trợ tuyến dứoi về chuyên môn, tất cả các bệnh viện từ Nam chí Bắc đều tập trung vào khám ngoại trú và xem đây là mỏ vàng để tập trung mọi nguốn lực khai thác. Việc tập trung vào cơ sở vật chất, trang thiết bị, kỹ thuật, mở rộng vệ tinh... cũng chỉ phục vụ cho mục đích đó. Vậy khi bệnh nhân bị hút vào những yếu tố đó, tràn lên vựợt tuyến, quá tải xảy ra, lại ngăn chặn bằng các biện pháp hành chánh như chính sách BHYT vừa đuợc ban hành đầu năm 2015 này có phải ngành y tế đã tự làm khó (hay sướng) mình?
Điều thứ ba, chỉ tiêu giường nội trú trong dân số càng cao là một tiêu chí đánh giá sức mạnh của ngành y tế? Chỉ có khoảng 5-10% những nguời có vấn đề sức khỏe cần đựoc nhập viện để điều trị nội trú (Barbara, 1967). Như vậy, việc đầu tư vào y tế tuyến cao có phải là giải pháp thật thụ để giải quyết vấn đề sức khỏe của nguời dân hiệu quả hay là đầu tư cho hơn 90% người dân chỉ cần điều trị ngoại trú tại y tế cơ sở. Song song đó, để lấp khoảng trống giừong bệnh, việc ép bệnh nhân nhập viện không cần thiết là điều tất yếu để đạt chỉ tiêu, có cái báo cáo là đương nhiên. Điều này không phải quá khó để kiểm chứng.
Về kinh tế y tế, nếu các bệnh viện ăn nên làm ra, không phải ngồi chơi xơi nước như Bà Bộ trưởng hăm, thì cái giá phải trả như thế nào? Cho rằng mọi quy chế chuyên môn được thực hiện trung thực, chính xác, không lạm dụng... thì chi phí mỗi bệnh nhân sẽ phải chi trả cao đến mức nào? Đó là chưa kể, đi bệnh viện còn phải có người theo hỗ trợ dù chỉ khám để ứng phó với một mớ bòng bong quy trình, chờ đợi phải mất ngày công làm việc....Rõ ràng là một gánh nặng cho gia đình và xã hội.
Khi đi thực tế tại Pháp và Bỉ, chúng tôi cũng nhận thấy, bệnh viện ở đó rất vắng bệnh nhân. Ngay cả Viện trường của Đại học Liege cũng lèo tèo vài bệnh nhân. Bác sĩ thoải mái giảng dạy cho sinh viên, tham khảo tài liệu. Trong khi đó, các phòng khám Bác sĩ gia đình thì không khí nhộn nhịp hơn. Chúng tôi ghé thăm BS Bùi Kim Hải, chị nói ngay sẽ dẫn chúng tôi đi tham quan sau vài cuộc điện thoại hẹn lại hoặc chuyển giao bệnh nhân cho đồng nghiệp khác trong nhóm. Dường như bên đó ngừoi ta không sợ ngồi chơi xơi nứoc đâu ạ
Tóm lại, chủ trưong thực hiện đề án bệnh viện vệ tinh là một cái chết đựoc báo truớc nếu sức khỏe người dân được chăm lo đúng cách như bà Bộ trưởng đã cảnh báo, sẽ phải ngồi chơi xơi nứoc. Bằng không, cả nền kinh tế phải gánh chịu chi phí y tế bất hợp lý, số ngày công lao động bị mất một cách lãng phí, cụ thể nhất là quỹ BHXH sẽ càng có nguy cơ vỡ bất kỳ lúc nào do phải chi trả quá nhiều, cho các kỹ thuật cao, cho dù không đem tiền đó phung phí vào những lĩnh vực khác. Khi đó, e rằng cái sổ hưu (của bất kỳ ai) có cũng như không.
Đọc báo thấy bệnh viện Mỹ trùm mền. Phú Thọ, Vũ Anh, Thành Đô ...hoang vắng
Phòng khám đa khoa rao bán hàng loạt. Hôm trước thì một anh từ giã PKĐK về làm phòng mạch. Trong khi đó, một đại ca thì bỏ phòng mạch 15K lập "phây". Chị Tiến thì than thở " có sở y tế nhân sự không quá 20".
Bên ngoài nắng vẫn tươi, mây vẫn bay và thiên hạ vẫn chạy rần rần xây bệnh viện vệ tinh, làm phòng khám, chạy giấy phép...Phong phanh người ta đang ủmưu, chuẩn bị súng đạn "cổ phần hóa" tất tần tật các Bệnh viện
Sao lại trái khoái thế này?
Hệ Từ - Hạ truyện viết: "Dịch cùng tắc biến, biến tắc thông, thông tắc cửu".
Việc các nhà đầu tư từ lĩnh vực khác còn nhày vào ngành Y tế có thể sở trường của họ cũng cùng đường nên BIẾN sang đây là điều dễ hiểu.
Tình hình bây giờ của ngành Y mới nói lên 2 chữ CÙNG và BIẾN. Cùng thì cũng đã "cùn" rồi như Chị Tiến đã than "trong tình hình nát bét của ngành y hiện nay..." thì BIẾN là tất yếu. Còn THÔNG đuợc hay không thì Qua không biết. Dĩ nhiên, nếu BIẾN mà không THÔNG thì chỉ có BIẾN (đi).
Qua cũng thấy một điều, THÔNG hay không thì cũng chỉ là vấn đề lỗ lãi, lợi nhuận...trên nguời bệnh. Bằng chứng là một số mô hình đã biến và thông như BV Mắt, BV Từ Dũ....
Và Qua chỉ băn khoăn, THÔNG như vậy thì có CỬU (lâu bền)? Vì ông bà cũng dạy "Nhất thế Y, Tam thế suy" thì CỬU quái nào được?
Ở quận Cam, nơi được xem là trung tâm văn hóa của người Việt hải ngoại, mỗi năm đều thực hiện những chương trình âm nhạc có chủ đề như Tình Khúc Bất Tử , Tình Ca Muôn Thuở, Tình Khúc Vượt Thời Gian, v.v... Và khi xem những chương trình này, chúng ta thường bắt gặp những dòng nhạc của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn, Văn Cao, Ngô Thụy Miên, Từ Công Phụng, Đoàn Chuẩn, Văn Phụng... Khán thính giả đi nghe và xem cũng đã hiểu rằng dù muốn dù không, khi nghe đến chủ đề Tình Ca Muôn Thuở thì không có nghĩa là chẳng dành chỗ cho những dòng nhạc quê hương mà nhiều người thường gán thêm cho cái tên là “nhạc sến”.
Theo tôi, gọi tên như thế nào cũng được. Nghe hai từ ngữ “nhạc sến” riết rồi tôi cũng chẳng bận tâm làm gì. Nhưng nếu ai hỏi tôi thế nào là Tình Ca Muôn Thuở hay Tình Khúc Bất Tử, thì tôi sẽ định nghĩa rằng bất cứ bài nhạc nào mà sống mãi với thời gian, nghĩa là 30, 40, 50 năm rồi mà những bài nhạc đó vẫn còn được hát qua nhiều thế hệ. Và theo luận cứ đó, một dòng nhạc có gần 100 tác phẩm đã trường tồn qua 4, 5 thập niên mà vẫn còn được phổ biến một cách say sưa hơn bao giờ hết, đó là dòng nhạc của cố nhạc sĩ Trúc Phương.
Nhạc Trúc Phương có rất nhiều nét đặc thù, một trong những nét đặc thù đó là âm điệu mang hơi hám ngũ cung rất gần gũi với cải lương hay dân ca Nam Bộ. Nhưng chính cách sử dụng ngôn từ thành lời hát mới chính là điểm tuyệt diệu của nhạc Trúc Phương. Nếu như trong dòng nhạc Trịnh Công Sơn, chúng ta thường gặp rất nhiều những cụm từ ngữ như đôi vai gầy, nắng khuya, vườn khuya, gót chân, bàn tay… thì nhạc Trúc Phương thường có ngọn đèn đêm, con phố nhỏ… Tuy nhiên có một từ ngữ duy nhất mà theo tôi cái từ ngữ đơn độc, chính là nét đặc thù độc nhất vô nhị, tiêu biểu nhất cho dòng nhạc của Trúc Phương. Xin thưa chữ đó, từ ngữ đó là chữ “trót” đã được ông sử dụng trong rất nhiều bài ca viết cho tình yêu và thân phận con người.
Xin được mở đầu sự dẫn chứng của tôi bằng ca khúc Chiều Cuối Tuần:
Anh ơi tôi lên đường phố cũ tìm anh chiều hẹn hò
Cho nhau niềm vui cuối tuần
Vì hơn mấy lần, vắng anh trời kinh đô nghe xao xuyến bước cô đơn
Ai quên ai khi bàn tay trót nằm trong lòng tay rồi
Anh ơi chuyện hai chúng mình mộng xưa khó thành
Biết nhau chiều hôm nay xin nhớ mãi về sau này
Lãng mạn làm sao, tình tứ làm sao với chữ trót nối kết bàn tay và lòng tay. Bàn tay trót thì bước chân cũng trót như trong ca khúc Buồn Trong Kỷ Niệm sau đây:
Nụ cười ngày xưa chết trên bờ môi héo mòn tuổi đời
Đi thêm một bước trót nhớ thêm một bước
Nếu ta còn nhớ mắt môi người cũ
Xin mang theo tiếng yêu khi gọi anh với em
Ca khúc Nửa Đêm Ngoài Phố, một tuyệt tác phẩm của Trúc Phương đã gắn liền với tiếng hát liêu trai Thanh Thúy. Và có lẽ cô Thanh Thúy là người hát chữ trót của Trúc Phương hay nhất:
Buồn vào hồn không tên
Thức giấc nửa đêm nhớ chuyện xưa vào đời
Đường phố vắng đêm nao quen một người
Mà yêu thương trót trao nhau trọn lời
Tài tình làm sao, hết bàn tay, qua bước chân thì bây giờ lại đến đôi môi. Lời yêu thương nào trót trao nhau trên đường phố khuya cho một người không hẹn đến để rồi vương vấn cả một đời?
Trong ca khúc Chuyện Chúng Mình, lấy ý thơ của bài thơ cùng tên của thi sĩ Nhất Tuấn, thì chữ trót được thăng hoa:
Khuya nay anh đi rồi, làm sao em ngăn được
thà vui đi cho trót đêm nay
Thật diễm tuyệt làm sao với câu “thà vui đi cho trót đêm nay”. Trong cái e ấp của chuyện chúng mình, chính chữ trót ở đây đã làm bừng lên sự khao khác yêu đương.
Còn với ca khúc Hình Bóng Cũ, nhạc sĩ Trúc Phương diễn tả một cuộc tình đã gãy đổ, nhưng người trong cuộc biết rằng tình yêu của họ vẫn còn rất nồng nàn. Thế nhưng cuộc đời đã trót chia hai lối rẽ, cho nên dù rất muốn gặp nhau, dù đường không xa mấy vậy mà họ vẫn không thể nào đến được với nhau. Chữ trót trong ca khúc này nghe thật bẽ bàng làm sao:
Nhiều khi chân bước nhỏ đi vào thương nhớ
muốn lên phố xưa tìm thăm người bạn đời
đường không xa nhưng mình trót cách hai lối mộng rồi
Trong ca khúc Hai Lối Mộng, chữ trót của Trúc Phương vừa nói lên nỗi bẽ bàng nhưng lại chất chứa cả một trời tiếc nuối:
Xin giã biệt bạn lòng ơi
Trao trả môi người cười
Vì hai lối mộng hai hướng trông
Mình thương nhau chưa trót
Thì chớ mang nỗi buồn theo bước đời
Cho dù chưa lần nói...
Với Mưa Nửa Đêm, nhạc sĩ Trúc Phương gửi nỗi niềm luyến tiếc của một chuyện tình không trọn vẹn vào trong tận cùng sâu thẵm của lòng đêm. Có khi nào chúng ta thức trắng đêm, nghe tiếng mưa rơi lúc nửa đêm mà chạnh lòng nhớ đến một người nào đó đã đi qua đời mình?
Khi trót gửi những hình ảnh của tim vào lòng đêm
những kỷ niệm cho nhau nếu mất đi xin đừng quên
Tôi thiếp đi trong niềm vui và đêm rớt những giọt mưa cuối cùng
Và những tình cảm đã trót trao của Trúc Phương luôn luôn có con phố nào đó làm nhân chứng, như trong ca khúc Người Xóm Cũ. Chữ trót trong ca khúc này lại là một lời trách móc:
Trời chiều trang điểm phấn mây
không làm xinh lại mắt gầy
Từ độ người trai trót đi lạc hướng đời
lần này tính lại thời gian rớt nặng trên vai
Nhưng không phải chỉ có tình yêu, nhạc sĩ Trúc Phương mới dùng chữ “trót” mà trong ca khúc Tình Đêm Phố Cũ thì chữ trót đã được sử dụng để nói lên cái nghiệp, cái nợ đời của những người trót mang kiếp cầm ca:
Thương cho những người mang kiếp cầm ca
nức nở bên cung đàn làm vui cho nhân thế
Nhiều đêm nhìn mưa rơi lá đổ
tâm hồn man mác buồn làm phố cũ cũng buồn theo
Thương tiếc để mà chi, mua chuỗi cười ngày biệt ly
Tôi trót trao tình ai. Phố cũ đêm ngày
Tâm tư gởi vào đây
Nhạc sĩ Quốc Dũng đã viết ca khúc Còn Mãi Khúc Tình Ca, như một lời chia sẻ trân trọng của một người yêu mến nhạc Trúc Phương. Và như nhạc sĩ Quốc Dũng đã viết thay cho chúng ta rằng vì sao nhạc của Trúc Phương vẫn làm say đắm lòng người trong những đêm bạn bè thức trắng đêm thâu ôn lại những cuộc tình buồn dĩ vãng:
Tôi biết anh từ lâu
Từ lần thức trắng đêm thâu
Lắng nghe lời ca nức nở
Với cung nhạc buồn muôn thuở
Anh viết bao tình ca
Dạt dào như gió mưa sa
Đã ru hồn tôi đẫm lệ
Những lần ân tình rời xa
Anh đã theo trời mây
Để lại bao khúc mê say
Ngọt ngào dịu ấm men cay
Trong nỗi yêu thương buồn tràn đầy
Tôi với bao bạn thân
Còn nghe xao xuyến lâng lâng
Và như luôn thấy dáng anh
Trong nỗi đau khi tàn cuộc tình sầu
Còn rất nhiều những tác phẩm của Trúc Phương có chữ “trót” mà ông viết cho những cuộc tình không trọn vẹn. Nhưng có lẽ trong ca khúc Thói Đời ông đã viết chữ trót cho chính cuộc đời ông. Chính vì thế mà ca khúc Thói Đời đã là định mệnh cho cuộc đời không may của nhạc sĩ Trúc Phương: Ông đã qua đời năm 1996 hưởng thọ 57 tuổi, cái tuổi phải nói là khá trẻ cho một kiếp người. Nhưng khi xem đoạn phỏng vấn trên DVD Asia 55 Hát Với Thần Tượng được thực hiện một thời gian rất ngắn trước lúc ông mất, mới thấy tuổi già đã chồng chất thật khắc nghiệt trên gương mặt của ông. Trúc Phương sống những ngày cuối đời trong nghèo khó, và lẻ loi. Xin hãy nghe cho trọn ca khúc Thói Đời để thương xót cho một kiếp người bạc phận.
Đường thương đau đày ải nhân gian
ai chưa qua chưa phải là người !
Trong thói đời, cười ra nước mắt !
Xưa trắng tay gọi tên bằng hữu.
Giờ giàu sang quên kẻ tâm giao,
còn gian dối cho nhau.
Người yêu ta rồi cũng xa ta
nên chung thân ta giận cuộc đời !
Đôi mắt nào từng đêm buốt giá !
Bên chiếu chăn tình xa nhịp thở,
Tiền đổi thay khi rủ cơn mê
để chua xót trên lối về !
Rượu trần ai gội niềm cay đắng.
Những suy tư in đậm cuộc đời,
Mình còn ai đâu để vui
khi trót xa vũng lầy nhân thế.
Cỏ ưu tư muộn phiền lên xám môi.
Bạn quên ta tình cũng quên ta
nên trắng đêm thui thủi một mình !
Soi bóng đời bằng gương vỡ nát,
Nghe xót xa ngời lên tròng mắt.
Đoạn buồn xa ta đã đi qua.
Ngày vui tới, ôi còn xa.
Ca khúc Thói Đời của nhạc sĩ Trúc Phương đối với cá nhân tôi là một tuyệt tác phẩm ca nhạc. Ai trong chúng ta sống kiếp con người mà không có lần nào phải thốt lên câu“Đường thương đau đày ải nhân gian, ai chưa qua chưa phải là người”? Ông đã để lại cho đời biết bao nhiêu là tác phẩm bất tử. Những ca khúc “dạt dào như gió mưa sa”, những ca khúc “đã ru hồn ta đẫm lệ”. Và, mỗi khi chúng ta hát nghêu ngao hay nghe một ca khúc nào đó của Trúc Phương, hãy nhớ đến ông, một nhạc sĩ đã “trót” viết nhạc tình cho cuộc đời.
Cao-Đắc Tuấn (Danlambao) - Tóm lược: Nhạc sĩ Trúc Phương sáng tác ca khúc"Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" nói về cuộc đời một người lính Việt Nam Cộng Hòa (VNCH) đi khắp bốn vùng chiến thuật của miền Nam Việt Nam tham gia các trận dữ dội đánh quân cộng sản trong việc giữ gìn quê hương và bảo vệ dân lành. Với cách dùng chữ độc đáo và lối diễn tả hữu hiệu, Trúc Phương vẽ ra hình ảnh linh động của một chiến sĩ chấp nhận cuộc đời binh lính cô đơn cực khổ, nhưng có được tình thương yêu với đồng đội và dân địa phương.
*
Nhạc sĩ Trúc Phương viết ca khúc "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" trong thập niên 1960. Không rõ Trúc Phương viết bài hát này vào năm nào, nhưng hầu như chắc chắn là trước hoặc vào năm 1970 vì năm đó các "vùng chiến thuật" (tactical zone) được đổi thành "quân khu" (military region, or MR), và sau hoặc vào năm 1964, vì vùng 4 chiến thuật mới được lập năm 1964.
Bài hát nói về cuộc đời của một anh lính VNCH lê chân trên khắp bốn vùng chiến thuật trong miền Nam tham gia các trận đánh kinh hồn với giặc cộng. Với giai điệu chậm buồn, lời ca đơn giản nhưng có lối dùng chữ độc đáo, bài hát diễn tả tâm trạng anh lính hữu hiệu, nói lên sự hy sinh của anh phải sống nhọc nhằn cô đơn nơi chiến địa, và tình thương yêu đồng đội và dân chúng địa phương cho anh nỗi cảm xúc lai láng.
Trong bài "24 Giờ Phép" (Cao-Đắc 2015), tôi đã trình bày vắn tắt tiểu sử nhạc sĩ Trúc Phương nên sẽ không nhắc lại nữa.
Nguyên văn lời bài hát "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" như sau (Nhạc Việt trước 75).
Tôi thường đi đó đây
Bùn đen in dấu giày
Lửa thù no đôi mắt
Chân nghe lạ từng khu chiến thuật,
áo đường xa không ấm gió phương xa,
nghìn đêm vắng nhà.
Mây mù che núi cao
Rừng sương che lối vào
Đồng ruộng mông mênh nước
Đêm đêm nằm đường ngăn bước thù
Áo nhà binh thương lính lính thương quê
Vì đời mà đi
Gio Linh đón thây giặc về làm phân xanh cây lá
Pleime gió mưa mùa
Tây Ninh nắng nung người, mà trận địa thì loang máu tươi
A. Bốn vùng chiến thuật của miền Nam Việt Nam trong thập niên 1960.
Trước khi đi sâu vào chi tiết nội dung bài hát, ta nên có một chút khái niệm về bối cảnh địa lý của bài. Đó là chi tiết địa lý của bốn vùng chiến thuật.
Theo Wikipedia (Wikipedia 2015a), về mặt quân sự, năm 1961, chính phủ Việt Nam Cộng Hòa (VNCH) thành lập các vùng chiến thuật, đến tháng 7, 1970 đổi tên là Quân khu. Lúc đầu có 3 vùng chiến thuật được đánh số 1, 2, 3, đến năm 1964 lập thêm vùng chiến thuật 4. Mỗi vùng chiến thuật do 1 quân đoàn phụ trách. Dưới vùng chiến thuật là các khu chiến thuật do 1 sư đoàn phụ trách. Bộ tư lệnh quân đoàn đồng thời là Bộ tư lệnh vùng chiến thuật (trừ quân đoàn 2), còn Bộ tư lệnh sư đoàn đồng thời là Bộ tư lệnh khu chiến thuật. Các vùng chiến thuật có địa giới như sau:
Vùng 1 chiến thuật, Bộ chỉ huy ở Đà Nẵng, gồm 5 tỉnh: Khu 11 chiến thuật, gồm 2 tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên; Khu 12 chiến thuật, gồm 2 tỉnh Quảng Tín, Quảng Ngãi; và Đặc khu Quảng Nam, gồm tỉnh Quảng Nam và thị xã Đà Nẵng.
Vùng 2 chiến thuật, Bộ tư lệnh vùng 2 chiến thuật ở Nha Trang, nhưng Bộ tư lệnh quân đoàn 2 ở Pleiku (từ giữa tháng 3 năm 1975 phải chuyển vể Nha Trang), gồm 12 tỉnh: Khu 22 chiến thuật, gồm 3 tỉnh Bình Định, Phú Yên, Phú Bổn; Khu 23 chiến thuật, gồm 7 tỉnh Darlac, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Tuyên Đức, Quảng Đức, Lâm Đồng, và thị xã Cam Ranh; và Biệt khu 24, gồm 2 tỉnh Kon Tum, Pleiku.
Vùng 3 chiến thuật, Bộ chỉ huy ở Biên Hòa, gồm 10 tỉnh: Khu 31 chiến thuật, gồm 3 tỉnh Tây Ninh, Hậu Nghĩa, Long An; Khu 32 chiến thuật, gồm 3 tỉnh Phước Long, Bình Long, Bình Dương; và Khu 33 chiến thuật, gồm 4 tỉnh Bình Tuy, Phước Tuy, Long Khánh, Biên Hòa và thị xã Vũng Tàu.
Vùng 4 chiến thuật, Bộ chỉ huy ở Cần Thơ, gồm 15 tỉnh: Khu chiến thuật Định Tường, gồm 4 tỉnh Kiến Tường, Định Tường, Gò Công, Kiến Hòa; Khu 41 chiến thuật, gồm 6 tỉnh Kiến Phong, Châu Đốc, Vĩnh Long, Vĩnh Bình, An Giang, Kiên Giang; sau thêm Sa Đéc; và Khu 42 chiến thuật, gồm 5 tỉnh Phong Dinh, Chương Thiện, Ba Xuyên, Bạc Liêu, An Xuyên.
Vào năm 1970, khi 4 vùng chiến thuật chuyển thành 4 Quân khu, chính phủ VNCH bỏ cấp khu chiến thuật và thay đổi chút đỉnh thành phần mỗi vùng. Quân khu 1 gồm ba tỉnh Quảng Nam, Quảng Tín, Quảng Ngãi và thành phố Đà Nẵng. Quân khu 2 với diện tích 78.841 km vuông, chiếm gần phân nửa lãnh thổ Việt Nam Cộng Hòa nhưng chỉ có gần 3 triệu dân sinh sống trong 12 tỉnh. Quân khu 3 có thêm tỉnh Gia Định và Biệt khu Thủ đô (do Quân khu Thủ đô đổi thành), tổng cộng 11 tỉnh. Quân khu 4 có 16 tỉnh. Sự khác biệt về giới hạn địa lý giữa Vùng Chiến Thuật và Quân Khu do đó không đáng kể.
Hình 1 cho thấy phân chia Quân Đoàn (CORPS) tại các Quân Khu (Military Region, MR) được đổi từ Vùng Chiến Thuật vào năm 1970. Các địa danh Gio Linh, Pleime, Tây Ninh, và Đồng Tháp được ghi rõ với hình vuông đen.
B. Ca khúc nói lên nỗi nhọc nhằn của anh lính qua các trận đánh dữ dội quanh bốn vùng chiến thuật.
Với "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật," Trúc Phương kể chuyện anh lính VNCH đi khắp bốn vùng chiến thuật tại miền Nam đánh giặc cộng. Cuộc đời anh lính đơn giản và anh thi hành nhiệm vụ mình qua những trận đánh tàn khốc với những địa danh oai hùng ghi vào chiến sử. Trúc Phương mượn lời lẽ anh lính, có thể thuộc binh chủng Nhảy Dù, để cho thấy cuộc đời tiêu biểu của người lính VNCH phòng thủ quê hương, bảo vệ xóm làng, quên đi những nhọc nhằn khó khăn đối phó với rừng sâu nước độc, khí hậu cực độ, nỗi cô đơn xa gia đình. Với người lính VNCH đi đánh trận, họ chỉ có tình thương yêu đồng đội và người dân địa phương là nguồn sống trong những tháng năm nơi chiến tuyến.
1. Bài hát nói lên nỗi nhoc nhằn của người lính VNCH trong việc gìn giữ quê hương và bảo vệ dân chúng trong khắp bốn vùng chiến thuật:
Anh lính thường phải đi đánh trận khắp nơi, vết giày anh hằn lên bùn, sình lầy ("Tôi thường đi đó đây/ Bùn đen in dấu giày"). Như sẽ trình bày sau, với câu "tôi thường đi đó đây," Trúc Phương thể hiện cách dùng chữ độc đáo vì nhóm chữ "đi đó đây" hàm ý các chuyến đi nhàn nhã. Điều này cho thấy anh lính đã phải đi khắp nơi ra chiến tuyến khá thường xuyên, và không còn là những chuyến đi căng thẳng. Tại mỗi nơi anh đến, tuy có những khu chiến thuật xa lạ, nhưng cảnh tượng chiến tranh đều như nhau, với khói lửa và quân thù nhìn đã quá quen thuộc ("Lửa thù no đôi mắt/ Chân nghe lạ từng khu chiến thuật").
Quân phục anh không đủ che ấm anh trong những đêm anh xa nhà nơi xa xôi ("áo đường xa không ấm gió phương xa, nghìn đêm vắng nhà"). Chi tiết "nghìn đêm vắng nhà" cho thấy nỗi chịu đựng của anh lính, xa nhà trong suốt ba năm. Trong cuộc chiến khốc liệt trong thập niên 1960, các đơn vị lưu động thường được điều động đến chiến trường. Sau đó, nghỉ ngơi không được bao lâu lại phải di chuyển tiếp tới vùng khói lửa khác. Có những khi được phép về thăm nhà thì ngày nghỉ không có bao nhiêu mà đường xá xa xôi không bõ thời gian đi lại, nên nhiều khi các chiến sĩ chỉ nghỉ xả hơi nơi đóng quân tạm, và do đó có những khoảng thời gian xa gia đình rất lâu. Vợ người lính VNCH thường phải hy sinh xa chồng lâu. Với chồng là lính tác chiến, người vợ thường xa chồng hai ba tháng. Khi chồng về phép chỉ được vài ngày hoặc một tuần rồi lại lên đường tiếp (Thôn 2013). Việc những người vợ lính xa chồng là chuyện thông thường, thí dụ như "người chiến binh Biệt Động, muốn trở về thăm nhà, sống vui vẻ với vợ, với con, mỗi năm một hai tuần là chuyện hiếm có" (Nguyễn Ngọc Châu). Ba năm vắng nhà quả là một thời gian dài, nhưng con số "nghìn đêm" không phải là bất thường. Nhạc sĩ Trần Thiện Thanh cũng ghi nhận ngàn đêm xa nhà trong ca khúc "Tình Thư Của Lính" ("Từ khi anh xa nhà, một ngàn đêm nhung nhớ giữa trời mây").
Bốn vùng chiến thuật bao phủ toàn thể đất nước miền Nam với đủ loại ̣địa hình, từ vùng cao nguyên tới đồng bằng sông Cửu Long. Những nơi anh đến là rừng núi cheo leo, mây mù che phủ, hoặc đồng ruộng mênh mông ngập nước ("Mây mù che núi cao/ Rừng sương che lối vào/ Đồng ruộng mông mênh nước"). Hằng đêm anh nằm bên đường phòng thủ đơn vị, áo lính che ấm anh và anh thương quê hương, đi lính để bảo vệ quê nhà ("Đêm đêm nằm đường ngăn bước thù/ Áo nhà binh thương lính lính thương quê/ Vì đời mà đi").
Bước chân anh đi khắp bốn vùng chiến thuật. Anh đã đánh trận khốc liệt ở Gio Linh trong vùng 1 chiến thuật khi xác giặc rữa làm phân cho xanh cây cối ("Gio Linh đón thây giặc về làm phân xanh cây lá"), trận Pleime trên vùng cao nguyên gió mùa trong vùng 2 chiến thuật ("Pleime gió mưa mùa"), trận Tây Ninh nơi nóng nung người trong vùng 3 chiến thuật ("Tây Ninh nắng nung người, mà trận địa thì loang máu tươi"), và trận trong vùng Đồng Tháp nơi ít bóng dáng những cô gái trong vùng 4 chiến thuật ("Đồng Tháp vắng bóng hồng, hỏi rằng tôi yêu ai").
Câu "đón thây giặc về làm phân xanh cây lá" là một câu độc đáo, nhất là vào thập niên 1960. Lúc bấy giờ, ít ai nghĩ đến xác người có thể được dùng làm phân bón cho cây cối. Tuy nhiên, việc dùng xác người làm phân bón không có gì lạ hiện nay. Một công ty Thụy Điển, Promessa Organic, phát triển cách chôn người có ích lợi cho môi trường. Thể thức phân tán này mất khoảng 6-12 tháng để biến một xác chết thành phân bón có nhiều chất dinh dưỡng (Nelson 2011). Tiến trình này như sau: xác chết được đông lạnh ở -18 độ C (0 độ F) và ngâm vào nitrogen lỏng. Sau đó, xác đông lạnh dễ tan này được đánh nhẹ bằng sóng âm thanh khiến nó trở thành bột trắng mịn. Bột đó được đi qua phòng chân không để hút sạch nước (sđd.). Bột đó có thể được đặt vào trong một hộp có thể tiêu hóa sinh (biodegradable) như bột ngô bắp và chôn vào một hố nông. Hợp chất đó sẽ tạo ra đất có chất dinh dưỡng cao và màu mỡ, hoàn hảo để trồng cây, cỏ hay vườn (sđd.). Phương thức dùng đông lạnh và ngâm trong nitrogen lỏng này có vẻ cầu kỳ vì mục đích là chôn người chết một cách sạch sẽ gọn gàng. Trên thực tế, xác người, như mọi động vật khác, có nhiều chất hữu cơ giúp cho đất đai màu mỡ.
Trở về với bài hát, như sẽ được trình bày sau, anh lính rất có thể thuộc binh chủng Nhảy Dù. Với tinh thần huynh đệ chi binh, nhất là trong binh chủng Nhảy Dù thường phải đánh những trận ác liệt và phải di chuyển mau lẹ tới và rời chiến trường xa xôi, các chiến sĩ ND thường nặng ân tình với nhau ("Ân tình theo gót chân, bọn đi xa đánh trận").
Tuy gọi là nhảy dù, lính Nhảy Dù không còn nhảy dù ra khỏi phản lực cơ chuyên chở bay cao bắt đầu từ giữa thập niên 1960 mà thường được di chuyển qua trực thăng vận. Do đó, họ thường gặp nhau trong lúc trực thăng chuẩn bị cất cánh với các cánh quạt quay mạnh bốc cát mù mịt như trong cơn lốc ("Gặp gỡ trong cơn lốc"). Trong tình chiến hữu vào sinh ra tử, họ rất thân thiện với nhau, kể cả lối xưng hô "mày tao" ("Xưng tao gọi mày nghe quá gần").
Người lính trong "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" đi đánh trận trên khắp nơi, nhưng tới mỗi nơi, anh đều có, hoặc để lại, nỗi niềm lưu luyến bâng khuâng, vì chiến hữu cùng đánh trận với anh và đồng bào dân chúng mà anh bảo vệ đều là những người coi như là người thân thuộc ("Bốn vùng mang lưu luyến bước bâng khuâng/ của vạn người thân").
Trúc Phương khéo léo trình bày lời anh lính một cách mộc mạc, không cầu kỳ màu mè, biểu lộ bản chất thật thà hiền lành của anh lính. Ta còn nhận ra một cái gì nhẫn nhục, đầy tự trọng khi anh lính nói đến cảnh gió sương, đêm lạnh cô đơn xa nhà, mà không trách móc thở than, chỉ buông ra lời đơn sơ, "lính thương quê, vì đời mà đi." Khi nhắc đến các trận đánh kinh hồn, anh lính chỉ mô tả một cách khách quan, không khoe khoang thành tích, không phách lối làm le, mà lại còn dường như tự chế giễu cảnh cô đơn của mình với câu, "hỏi rằng tôi yêu ai?"
"Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" là lời kể của một người chiến sĩ VNCH về cuộc đời quân ngũ của anh đi đánh trận khắp nơi chống quân xâm lăng và bảo vệ dân lành. Anh chấp nhận cuộc sống cực khổ, đi tới vùng xa xôi hiểm trở, núi cao, rừng sâu, gió lạnh về đêm, áo lính không đủ ấm, và xa nhà hàng tháng hàng năm. Anh vào sinh ra tử, tham gia những trận đánh khốc liệt đầy khói lửa, trên khắp bốn vùng chiến thuật. Nhưng anh không một lời thở than, vì đó là bổn phận của anh, bổn phận của người chiến sĩ thương yêu quê hương, ra đi để bảo vệ đất nước. Cuộc đời anh gắn bó với bạn đồng đội và những người dân nơi anh đến trong tình thương yêu thân thuộc.
2. Anh lính trong bài hát hầu như chắc chắn thuộc Tiểu Đoàn 3 Nhảy Dù qua các địa danh Gio Linh, Pleime, Tây Ninh, và Đồng Tháp:
Câu hỏi ai cũng đặt ra khi nghe xong bài hát là có người lính VNCH nào thực sự đi khắp bốn vùng chiến thuật trong cuộc đời chiến binh của mình. Câu hỏi không phải chỉ là một câu hỏi tò mò, mà còn có tính cách tìm hiểu thêm về cuộc đời binh lính trong QLVNCH. Muốn biết câu trả lời, ta phải cố tìm ra gốc gác của anh lính trong bài hát. May thay, các chi tiết về địa danh và bốn vùng chiến thuật có thể giúp ta "điều tra" ra được tông tích anh lính. Tuy một nhạc sĩ không nhất thiết phải viết nhạc theo đúng sự thật, ít nhất ông cũng không đi xa quá sự thật. Ngoài ra, thông thường, một nhạc sĩ thường có cảm hứng viết nhạc dựa vào sự kiện hoặc nhân vật có thật. Không có gì khác thường nếu Trúc Phương có bạn đi đánh trận trên khắp bốn vùng chiến thuật, nghe những câu chuyện người bạn kể về những nơi anh đi qua hoặc các trận đánh, và có cảm xúc để viết bài "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật."
Khán giả không cần phải biết rõ chi tiết về người lính, dù có thật hay không, để thưởng thức bài hát. Tuy nhiên, những chi tiết đặc thù sẽ giúp khán giả quý trọng hình ảnh miêu tả trong bài hát khi họ hiểu nhân vật trong bài hát không hoàn toàn là nhân vật tưởng tượng. Quan trọng hơn, những chi tiết đặc thù này có giá trị lịch sử và địa lý vì chúng ghi nhận những sự kiện thật xảy ra tại những địa điểm có thật trong cuộc chiến tranh chống cộng sản của miền Nam Việt Nam.
Trước hết, bài hát có một đầu mối quan trọng chỉ mốc thời gian. Đó là danh từ"bốn vùng chiến thuật" (thay vì "bốn quân khu") cho biết các trận đánh hoặc địa danh xảy ra trước hoặc vào năm 1970 (khi "vùng chiến thuật" được đổi thành "quân khu") và sau hoặc vào năm 1964 (khi vùng 4 chiến thuật mới được thiết lập để hoàn thành bốn vùng chiến thuật). Một chi tiết quan trọng nữa là anh lính đi đánh trận trên khắp bốn vùng chiến thuật, cho thấy anh thuộc binh chủng Tổng trừ bị, lưu động. Các đơn vị bộ binh cũng có một phần lưu động nhưng rất giới hạn và thường trong vùng chiến thuật được phân công. Các đơn vị Địa Phương Quân và Nghĩa Quân thì luôn luôn hoạt động trong địa phương sinh sống của mình.
Trong bài "Giã Từ Sài Gòn" (Cao-Đắc 2014), tôi đã thảo luận về các đơn vị lưu động, chính yếu gồm có Nhảy Dù (ND), Biệt Động Quân (BĐQ), và Thủy Quân Lục Chiến (TQLC). TQLC thường hoạt động quanh vùng sông ngòi, duyên hải, và các thành thị ven biển, nhưng cũng có đơn vị trú đóng vùng cao nguyên (thí dụ trận Đức Cơ gần Pleiku năm 1965) và tham gia các cuộc hành quân lớn qua Hạ Lào (Lam Sơn 719) và Kampuchea. BĐQ và ND là hai đơn vị lưu động khá nhiều để đáp ứng nhu cầu chiến tranh cho những trận cần đánh nhanh, mạnh, yểm trợ đơn vị bạn, và tại các địa điểm xa xôi, khó có liên lạc hậu cần.
Ta hãy đi qua các địa danh Gio Linh, Pleime, Tây Ninh, và Đồng Tháp (đề cập đến trong bài hát) trong khoảng thời gian từ 1964 tới 1970 để điều tra anh lính thuộc binh chủng nào trong ba binh chủng ND, BĐQ, và TQLC. Thực ra, chỉ với địa danh Gio Linh, ta biết được ngay anh thuộc binh chủng Nhảy Dù, như cho biết ngay sau đây.
Vào cuối năm 1967 cho tới 1969, Gio Linh là căn cứ quân sự đồn trú bởi Thủy Quân Lục Chiến (Marines) Hoa Kỳ và Trung đoàn 2, Sư đoàn 1 Bộ Binh VNCH (Wikipedia 2015a). Vào tháng 1, 1972, sư đoàn 3 BB VNCH lãnh trách nhiệm vùng bắc quốc lộ 9. Trong mùa hè đỏ lửa, Gio Linh rơi vào tay quân cộng sản Bắc Việt vào tháng 4, 1972 cho đến hết chiến tranh (Wikipedia 2015a). Trước năm 1970, trận đánh lớn quanh vùng Gio Linh xảy ra vào năm 1967 trong cuộc hành quân Lam Sơn 54 với sự tham gia của Trung đoàn 1/ Sư đoàn 1 BB và Chiến đoàn Nhảy Dù gồm có Tiểu đoàn 3, 5, 9 (Võ và Nguyễn 2010, 244-245). Không có trận đánh nào giữa BĐQ và TQLC xảy ra tại Gio Linh trước năm 1970. Do đó, ta có thể kết luận ngay anh lính thuộc binh chủng ND. Nhưng ta hãy xem tiếp ba địa danh còn lại để xem ND có tham gia các trận đó không, và để xác nhận chi tiết này có thể là do ngẫu nhiên hay không.
Trong khoảng thời gian từ 1964 tới 1970, trận đánh lớn gần Pleime, tại thung lũng Ia-Drang, xảy ra vào tháng 10-11, 1965, với sự tham dự của Chiến đoàn đặc nhiệm Nhảy Dù (Tiểu đoàn 3, 5, 6, 7, 8) và Sư đoàn Hoa Kỳ Không Kỵ (1st Cavalry Division) (Võ và Nguyễn 2010, 199; Vương 2012). Ta cũng nên ghi nhận là Pleime sau này thuộc phạm vi hoạt động của Tiểu Đoàn 82 BĐQ. Trận đánh lớn khác ở Pleime xảy ra năm 1974 giữa Tiểu đoàn 82 BĐQ và quân cộng sản (Vương 2012).
Trong khoảng thời gian từ 1964 tới 1970, trận đánh lớn quanh Tây Ninh, trận Gò Nổi, xảy ra vào tháng 5, 1969 giữa Tiểu đoàn 3 Nhảy Dù và cộng quân (Võ và Nguyễn 2010, 309-314). Vùng Tây Ninh không hẳn là vùng nóng nhất trong miền Nam Việt Nam, nhưng vào những tháng đầu hè nhiệt độ có thể lên tới 37oC (98oF) và ánh nắng có thể gay gắt đến nung người. Trận đánh tại Xóm Cây Chỏ, Tây Ninh vào ngày 19-5-1969 xảy ra ác liệt giữa TĐ 3 ND và hai Trung đoàn 271 và 272 thuộc Công Trường 7 cộng sản Bắc Việt. Cuộc tấn công biển người của quân cộng sản quả thật đã khiến "trận địa thì loang máu tươi" với 161 xác giặc cộng bỏ tại chiến trường đổi lấy 3 chiến sĩ Dù hy sinh và 13 bị thương (Võ và Nguyễn, 314).
Trong khoảng thời gian từ 1964 tới 1970, trận đánh lớn xảy ra quanh vùng Đồng Tháp là trận Hồng Ngự vào năm 1964. Trận này có sự tham gia của TĐ 1 và 8 ND (Võ và Nguyễn 2010, 157). Ta nên hiểu Đồng Tháp đây không phải là tên tỉnh mà là vùng Đồng Tháp Mười, bao gồm vùng cao và vùng trũng (Sơn 2014). Dưới thời VNCH, vùng Đồng Tháp có tỉnh Kiến Phong, Sa Đéc, Kiến Tường, Định Tường. Tỉnh Kiến Phong có các quận Hồng Ngự, Thanh Bình, Cao Lãnh (Tôn 2013). Sau năm 1975, Kiến Phong và Sa Đéc được xáp nhập thành tỉnh Đồng Tháp hiện nay.
Qua những chi tiết trên về các đơn vị tham dự bốn trận Gio Linh, Pleime, Tây Ninh, và Đồng Tháp trong khoảng thời gian từ 1964 tới 1970, ta có thể suy diễn khá chính xác anh lính thuộc đơn vị nào. Trong ba binh chủng Tổng Trừ Bị lưu động (Nhảy Dù, Biệt Động Quân, Thủy Quân Lục Chiến), chỉ có Nhảy Dù tham gia cả bốn trận trong khoảng thời gian từ 1964 tới 1970. Đặc biệt, Tiểu đoàn (TĐ) 3 Nhảy Dù tham dự ba trận Gio Linh, Pleime, và Tây Ninh. Do đó, anh lính trong bài hát "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" hầu như chắc chắn là lính Nhảy Dù thuộc TĐ 3. Tuy TĐ 3 ND không tham gia trận Hồng Ngự, chuyện lính, nhất là sĩ quan chỉ huy, chuyển từ đơn vị này sang đơn vị khác không có gì là bất thường. Theo thứ tự thời gian thì các trận đánh được diễn ra như sau: Đồng Tháp (1964), Pleime (1965), Gio Linh (1967), và Tây Ninh (1969). Ta để ý là TĐ 3 tham gia trận Pleime, Gio Linh, và Tây Ninh liên tiếp. Do đó, cũng hợp lý mà giả sử rằng anh lính trước đó thuộc TĐ 1 hoặc 8 đánh trận Đồng Tháp năm 1964 rồi sau đó thuyên chuyển qua TĐ 3.
Nhạc sĩ Trúc Phương có thể viết ca khúc "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" dựa vào một nhân vật giả tưởng, và ông dùng các địa danh một cách ngẫu nhiên. Tuy nhiên, xác suất cho sự lựa chọn ngẫu nhiên phù hợp với đơn vị ND, nhất là ba trận có sự tham dự của cùng TĐ 3, rất thấp. Ta có thể giả sử với sự chắc chắn khá cao rằng Trúc Phương viết bài hát dựa vào một nhân vật trong TĐ 3 ND. Ngoài ra, qua chi tiết trận Tây Ninh, ta cũng có thể phỏng đoán Trúc Phương viết bài hát này vào cuối năm 1969 hoặc đầu năm 1970.
Chi tiết anh lính thuộc binh chủng ND giúp ta hình dung được người lính trong bài hát không hoàn toàn là nhân vật tưởng tượng và quả thật là có những người lính thực sự đi khắp nơi trên bốn vùng chiến thuật trong miền Nam để bảo vệ non sông và dân chúng. Ngoài ra, chi tiết này cũng giúp ta hiểu rõ thêm về các khía cạnh khác của bài hát như tình chiến hữu, cảnh gặp nhau trong cơn lốc, và nghìn đêm vắng nhà.
Tóm lại, ca khúc "Trên Bốn Vùng Chiến Thuật" ghi nhận cảm nghĩ của một người lính VNCH đi đánh trận trên khắp miền quê hương miền Nam. Tuy anh lính trong bài hát dường như thuộc binh chủng Nhảy Dù, anh đại diện cho tất cả những người lính của QLVNCH tận tụy bảo vệ đất nước và đồng bào trong cảnh chiến tranh điêu tàn do sự xâm lăng tàn bạo cộng sản thúc đẩy bởi nhóm cầm quyền Bắc Việt. Bài hát có lời ca đơn giản, kể những kinh nghiệm anh lính trên bốn vùng chiến thuật nơi xảy ra những trận đánh khốc liệt với các địa danh, tình chiến hữu với bạn đồng đội, và người dân trong vùng.
Có hai loại dùng chữ độc đáo: hình thức và nội dung. Loại độc đáo hình thức dùng từ ngữ khác thường để diễn tả một ý bình thường. Thí dụ, "giấc ngủ cô đơn" như thảo luận trong bài "24 Giờ Phép," "cỏ suy tư," "một nửa ba năm." Loại độc đáo hình thức thường có tác dụng mạnh và nhanh trên khán giả, nhưng không có ấn tượng sâu xa, lâu dài. Loại độc đáo nội dung dùng từ ngữ bình thường để diễn tả một ý khác thường. Thí dụ, "tôi thường đi đó đây" như thảo luận sau đây. Loại độc đáo nội dung thường tạo ấn tượng sâu đậm lâu dài trên khán giả nhưng nhiều khi khán giả không để ý và có thể không nhận ra.
Câu "Tôi thường đi đó đây" có lối diễn tả khác thường cho người lính đi đánh trận. Nhóm chữ "đi đó đây" dùng từ ngữ bình thường dễ hiểu, có vẻ nói đến một chuyến đi du lịch, thăm viếng, ngắm cảnh, và thường không có chủ đích rõ rệt. Khi nhóm chữ này dùng trong bối cảnh người lính đi đánh trận, nó diễn tả một ý tưởng thật sâu sắc. Ý nghĩa của nhóm chữ này gợi ra hình ảnh thưởng thức và không chuẩn bị. Dưới bối cảnh chiến tranh, ý nghĩa của nó nổi bật lên vì nó cho thấy đối với anh lính nhảy dù, việc đi đánh trận lưu động nơi này nơi kia là chuyện bình thường. Anh đã quá quen với những trận đánh ác liệt và lúc nào cũng ở tình trạng sẵn sàng đi tới chiến tuyến mau lẹ. Anh không coi đó là chuyện khó nhọc mà dường như còn thưởng thức việc đó. Thưởng thức đây không hàm ý là anh thích bắn giết quân thù, nhưng anh muốn làm tròn bổn phận người lính giữ gìn quê hương và bảo vệ dân lành.
Câu "Lửa thù no đôi mắt" độc đáo về hình thức. Nhóm chữ "no đôi mắt" hàm ý nhìn/thấy thật nhiều, thật "đã" mắt, và thường ngụ ý thích thú, thỏa mãn ("no"), nhưng cũng có ý nhàm chán, ghê tởm (khi quá "no"). Trong câu này, "lửa thù" nói đến cảnh khói lửa, chiến tranh, súng ̣đạn nổ. Không ai thích thú nhìn những cảnh súng đạn chém giết nhau; do đó ta phải hiểu "no đôi mắt" hàm ý ghê tởm và chán ghét vì thấy quá nhiều cảnh binh đao khói lửa với quân thù.
Câu "Gio Linh đón thây giặc về làm phân xanh cây lá" rất độc đáo cả về hình thức lẫn nội dung như trình bày ở trên về ý tưởng xác người làm màu mỡ đất làm xanh cây cỏ. Chữ "đón" có nét độc đáo riêng và vẽ ra hình ảnh đám quân cộng sản lao đầu vào trận địa như những con thiêu thân lao vào chỗ chết. Khi đọc về trận Gio Linh ngày 18-5-1967, ta nhận ra chữ "đón" thật thích đáng. Cuộc hành quân Lam Sơn 54 là để đánh đuổi quân cộng sản đã lén lút xâm nhập vượt qua vùng phi quân sự bên sông Bến Hải. Các trung đoàn của Sư đoàn 341 và 325B của cộng sản Bắc Việt được Chiến đoàn 2 ND nghênh đón nhiệt liệt. Sau trận này, 342 xác cộng quân bỏ tại trận và 30 làm tù binh, đổi lại 22 chiến sĩ Dù hy sinh và 116 bị thương (Võ và Nguyễn 2010, 244-246). Quả thật Gio Linh đã đón thây giặc để làm phân bón cho cây cỏ xanh tươi.
Câu "Vì đời mà đi" là một câu độc đáo về nội dung ở cách dùng chữ "đời" là lý do cho việc đi đánh trận của anh lính. Trong tiếng Việt, chữ "đời" có hai nghĩa: cuộc đời và thiên hạ (người ta, dân chúng). Nét độc đáo trong câu này là chữ "đời" được dùng với nghĩa nào cũng được. Vì cuộc đời anh đưa đẩy, anh đến tuổi tòng quân và chiến tranh nên anh ra đi ngăn chận quân thù. Vì dân lành bị giặc giết hại, nhà cửa bị tàn phá nên anh ra đi để bảo vệ dân.
Ngoài những câu độc đáo trên, có nhiều câu, nhóm chữ, hoặc từ ngữ dùng rất hiệu quả trong việc tạo tác dụng cảm xúc trên khán giả. Chữ "bọn" trong "bọn đi xa đánh trận" nói lên mối liên hệ thân thiết bạn bè của chiến sĩ đồng đội. Câu "Xưng tao gọi mày nghe quá gần" không có gì khác thường, nhưng trong bối cảnh gặp nhau nơi chiến tuyến thể hiện tình đồng đội chí tình. Nhóm chữ "vạn người thân" nói lên tình thương yêu giữa dân và lính trong thời chinh chiến. Tuy họ là những người xa lạ, nhưng khi quân cộng sản tới, dân và quân VNCH luôn luôn coi nhau như người thân và đùm bọc bảo vệ lẫn nhau.
Tất cả những từ ngữ, nhóm chữ, và các câu độc đáo này đem sắc thái đặc sắc cho bài hát và tạo ấn tượng mạnh trên khán giả. Nhiều khi chỉ cần một câu hoặc nhóm chữ độc đáo cũng đủ làm cho bài hát trở thành bất hủ. Ta thấy những bài hát bất hủ của miền Nam trước 1975 có đặc tính này: chứa đựng một vài câu hoặc từ ngữ độc đáo, có ý nghĩa mạnh mẽ, khiến khán giả nhớ mãi. Thí dụ, "Hồn lỡ sa vào đôi mắt em" ("Về đâu mái tóc người thương"), "Ôi sạch nợ sông núi rồi" ("Một Mai Giã Từ Vũ Khí"), "Tóc liễu vờn gió ru buồn" ("Sương Trắng Miền Quê Ngoại"),"phải yêu thương núi rừng mới là người trai hiên ngang" ("Giã Từ Sài Gòn"), "Ôi sóng thiêng em về Trời" ("Tám Điệp Khúc"), "Bao hồn oan đó" ("Tám Nẻo Đường Thành"), "Làm người huy hoàng phải chọn làm người dân Nam" ("Việt Nam Quê Hương Ngạo Nghễ"), "Nhiều lần chàng mộng liêu trai" ("Tình thiên thu"), "Phai tàn một thời liệt oanh" ("Tiếng Xưa"), "quân Nam về Thăng Long" ("Chuyến Đò Vĩ Tuyến"), "thương xé nát con tim" ("Căn Nhà Ngoại Ô"), "Từ lâu mong con mắt vương lệ nhòa" ("Ly Rượu Mừng"), "Đêm lạc loài giấc ngủ mồ côi" ("24 Giờ Phép"). Trong bài này, tôi nghĩ câu "Gio Linh đón thây giặc về làm phân xanh cây lá" là câu độc đáo nhất. Tuy câu đó không nói hết ý nghĩa của toàn bài, nhưng nó tạo một ấn tượng mạnh trên người nghe và khiến họ không thể nào quên được.
